تلفیق  رزم، ورزش و تفریح

 چوب‌بازی یا به زبان محلی «چوو بازی» ورزشی حماسی است که در مراسم شادی و جشن‌های بختیاری توسط مردان اجرا می‌شود. به گزارش فارس، آیین چوب‌بازی یک رزم نمادین در بین قوم بختیاری است که پیشینه‌ای بسیار دیرین دارد و به نام‌های «چوو بازی» و «ترکه بازی» در بین مردم محلی شناخته می‌شود. اگرچه هنوز اطلاع دقیقی از زمان پیدایش این آیین در  دست نیست اما با توجه به آنچه در خصوص رقص‌های آیینی در بین قومیت‌های مختلف ایرانی آورده شده، می‌توان حدس زد چوب‌بازی نیز همچون دیگر رقص‌های آیینی پیشینه‌ای ژرف و عمیق داشته باشد. زمانی قوم بختیاری از چوب‌بازی برای نمایش‌های حماسی استفاده می‌کردند اما حالا با گسترده شدن این بازی، بعضا در ایام شادی و مراسم‌ عروسی هم انجام می‌شود.

فرهنگ بختیاری سرشار از حکمت‌ها و زیبایی‌هاست که قابل تحلیل و پژوهش هستند؛ اما گذر زمان و افراط و تفریط باعث شده گاهی اوقات این فرهنگ زیبا مورد تحریف قرار بگیرد و آسیب‌هایی هم داشته باشد. لباس مردان بختیاری، حالت استفاده از چوب‌ها، موسیقی مخصوص چوب بازی، رقص پای مردان، فلسفه بازی با دو چوب و... هر کدام قابل تفسیر و تشریح است که در این متن مختصری به آن خواهیم پرداخت.


 ثبت چوب‌بازی در فهرست آثار ناملموس

کارشناس ثبت میراث ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری گفت: آیین چوب‌بازی در فرهنگ بختیاری با شماره 504 در تاریخ بیستم شهریورماه سال 91 در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت شد.
«فریده احمدی» با اشاره به این‌که چوب‌بازی یک رسم نمایشی و حماسی است و به‌نوعی یک جنگ نمادین محسوب می‌شود، افزود: بعضا دیده شده دو نفری که در این بازی مقابل هم قرار می‌گیرند از دو طایفه مجزا هستند و این‌گونه تداعی می‌شود که دو طایفه رودرروی هم قرار گرفته‌اند. وی با بیان این‌که چوب‌بازی تنها مختص مردان است و شبیه دوئل تنها بین دو نفر انجام می‌شود، ادامه داد: یکی از دو نفری که مقابل هم می‌ایستند دارای یک چوب بلندتر و ضخیم‌تر به نام دیرک است که نقش و حالت دفاعی دارد و طرف مقابل یک چوب به نام ترکه در دست دارد که نازک‌تر بوده و حالت ارتجاعی دارد، این چوب معمولا از شاخه‌های درخت بید تهیه می‌شود.


 اجرای چوب‌بازی در شادی‌ها و مراسم‌ عروسی

احمدی توضیح می‌دهد: شخصی که ترکه را در دست دارد نقش و حالت تهاجمی دارد که همزمان حرکات نمایشی را هم اجرا می‌کند، این فرد سعی می‌کند در یک فرصت مناسب چوبی که در دست دارد را به سمت ساق پای طرف مقابل خود نزدیک کند، در این بین فرد دیگر بازی، با همان دیرکی که در دستش است باید از خود دفاع کند و نگذارد ترکه به پایش اصابت کند.
این کارشناس اضافه کرد: چه ترکه به پای حریف اصابت کند و چه نکند بلافاصله باید دو نفر جای خود را عوض کنند و چوب‌ها هم جابه‌جا می‌شود. این بازی با موسیقی‌ای که نواخته می‌شود ادامه پیدا می‌کند، موسیقی آن چند نوع است که در طول بازی تغییر می‌کند.

وی با اشاره به این‌که چوب‌بازی اغلب در شادی‌ها و مراسم عروسی توسط بختیاری‌ها انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: اخیرا هستند افرادی که در شهرها نیز این بازی را انجام می‌دهند.


 سابقه چوب‌بازی 

احمدی عنوان کرد: درخصوص سابقه چوب‌بازی نمی‌توان به یقین نظر داد اما می‌توان گفت از زمانی که بختیاری‌ها در سرزمین‌های زاگرس میانی استقرار یافتند به این بازی یا آیین می‌پرداختند چراکه یک حالت رزمی و حماسی دارد و بعدا به‌صورت بازی درآمده و وارد مراسم‌های عروسی شده است.
چوب‌بازی که بیشتر از رقص محلی، جنبه رزمی آن خودنمایی می‌کند، یادآور دلیری و رزم‌جویی قوم بختیاری است، اما چون جنبه نمادین دارد و بین دوستان و اقوام اجرا می‌شود نباید موجب آسیب زدن به یکدیگر شود. شلوار مخصوص بختیاری یا همان دبیت، چوب قطوری که برای دفاع استفاده می‌شود و نازکی ترکه باعث می‌شود که ضربه‌ای به بدن افراد وارد نشود. نوع حرکات نمایشی که هر دو طرف بازی انجام می‌دهند حالتی شبیه رقص پا در ورزش‌های رزمی است که موجب آماده شدن عضلات پا برای اجرای بازی می‌شود.


   ضرورت فرهنگ‌سازی

متاسفانه طی روزهای اخیر بی‌احتیاطی و افراط در نحوه‌ اجرای این بازی سنتی و محلی که جزئی جدانشدنی از فرهنگ بختیاری است موجب شد یک جوان حدودا 20 ساله به کام مرگ کشیده شود. دستگاه‌های متعدد فرهنگی نیز در استان چهارمحال و بختیاری از جمله میراث فرهنگی، صدا و سیما و اداره کل فرهنگ و ارشاد استان تاکنون هیچ برنامه جدی برای حمایت و گسترش این بازی زیبای محلی نداشته‌اند.